14 juli 2018
Het was weer een aantal jaren geleden dat ik een afgelegen plasje in het Groesgoor in Dessel bezocht: een verlaten weekend/visvijver met een mooie watervegetatie. Een groot stuk van de vijver staat vol met kranswieren maar er komt ook Glanzend Fonteinkruid, Kikkerbeet en Krabbenscheer voor – wellicht langgeleden uit het tuincentrum meegebracht. Kleine roodoog-, kanaal-, azuur- en koraaljuffer hebben er hun vaste stek en zijn goed fotografeerbaar vanuit het water.
Zaterdagmiddag 14 juli 2018 ging ik er naar toe. Het is altijd uitzoeken hoe je over de gracht aan het plasje raakt. Gelukkig was er een boom omgevallen. Dan is het wringen tussen de opschietende bomen om aan het water te raken. Het terrein is al 10 jaar niet meer onderhouden / betreden. De gemakkelijkste manier om de libellen te bekijken is zwembroek aan en water in - geen probleem bij dit warme weer. Ik ging er in, in een hoek met veel Krabbenscheer. Het viel me op dat er veel grote poelslakken in het water zaten. Ik voelde af en toe iets prikken in mijn benen maar besteedde er geen aandacht aan. Wellicht van de tandjes van de Krabbenscheer. In de jaren 80 was ik mee op een libellenkamp in de Weerribben op zoek naar de Groene Glazenmaker. Het was bereslecht weer en we zagen geen enkele imago. Maar we gingen er wel enkele grachten in en vonden larven en excuvieën. En ook daar prikte het. Vandaar de vermeende connectie met Krabbenscheer.
Bijna een uur stond ik in de vijver, me amuserend met mijn netje en fototoestel. Naast de vermelde juffertjes zag ik nog een bosbeekjuffer, metaalglanslibel, grote glazenmakers, keizerlibellen, viervlekken, gewone oeverlibellen en bloedrode heidelibellen. Terug uit het water zag ik dat ik toch wel veel rode plekjes had op mijn benen en begon ik ook de jeuk te voelen. Eens goed krabben en dat zal wel over gaan… Het krabben bleef duren en ik had twee nachten met weinig slaap…
’s Maandags op het werk zag ik collega Hannes Ledegen en die had van een gelijkaardig geval bij een andere vrijwilliger in Limburg gehoord: het was waarschijnlijk zwemmersjeuk. Dan is er wikipedia en ja hoor: Trichobilharzia ocellata of zwemmersjeukplatworm, een parasitaire platworm met een cyclus tussen slakken en eendachtigen. Ze planten zich voort in de bloedbanen van de eenden, de eitjes komen met het verteerde voedsel in het water en in de mollusken. Daar verlarven ze en komen als cercariae (larfjes met een gevorkt geseltje) opnieuw in het water. In die vorm dringen ze de eenachtigen of de libellenliefhebber binnen. Bij de mens geraken ze niet verder dan de huid waar ze zwemmersjeuk veroorzaken, een allergische reactie van je afweermechanisme. De larfjes sterven af maar veroorzaken jeuk en kleine ontstekingen. Blijkbaar wordt deze reactie erger bij volgende invasies… Ik heb 4 dagen een anti-histamine pilletje genomen tegen de jeuk. Na een week was er niet veel meer van te zien. Bij mij was het zeker niet de eerste keer dat ik bezoek kreeg van deze vriendjes. Ik ga graag in het water om libellen te bekijken. De vorige keren was ik onbewust en was de invasie erg beperkt, niet noemenswaardig.
Mijn “waarneming” van de zwemmersjeukplatworm was de eerste registratie van deze soort in België. De administrator heeft de soort eerst moeten activeren. Alles voor de wetenschap ;-)
Enkele jaren geleden was ik in Oman en ging daar blootvoets in een lichtjes stromende wadi. Aan de volgende wadi stond er een groot bord met een waarschuwing dat er bilharzia kon voorkomen. Dat is een verwante platworm die een gelijkaardige cyclus heeft als de zwemmersjeukplatworm maar zich wel in de mens kan voortplanten en dan opgezwollen ledematen en zo veroorzaakt. Gelukkig had ik daar geen prikjes gevoeld en had geen rode vlekjes op mijn ledematen.
Moraal van het verhaal:
- Wees bewust van de cercariae. Als je prikjes in je benen voelt, ga je best uit het water.
- De aanwezigheid van veel waterslakken kan een indicator zijn dat de platworm er ook is.
- Spoelen met zuiver water (douchen) binnen de 12 uur schijnt te helpen tegen de jeuk.
- In geval van een invasie, bedenk : Jij hebt maar wat jeuk, maar die arme larfjes schieten het leven er bij in.
Veel libellenplezier ;-)
Mark Van Mierlo
Plasje Groesgoor, Dessel – Place délict
Linkerbeen van het slachtoffer 2 dagen na de invasie. Let op de jeuk.
Afbeelding van een van de aanvallers, gestorven korte tijd na de invasie
Taktisch plan van de mislukte invasie. Stap 5 loopt dood.
kleine roodoogjuffer